VOOR MEER FOTO´S VAN HET KASTEEL VAN HEYDRICH ETC. ZIE AAN HET EIND VAN DEZE PAGINA.
In maart 2012 verscheen mijn tweede roman Oorlogshelden. Ik had het manuscript net ingeleverd toen het boek HhhH in het
Nederlands verscheen. Aanvankelijk had ik er de pest in, want de titel van het boek was gelijk aan de openingszin van mijn roman.
Oorlogshelden en HhhH vullen elkaar heel goed aan. In mijn roman staat het niet eerder vertelde verhaal
van 15 gevangenen uit Sachsenhausen die na de dood van Heydrich op zijn landgoed moesten werken, het landgoed waar Lina (Heydrichs vrouw) en hun kinderen nog steeds woonden. Een van die gevangenen was mijn vader.
Het is aan de lezer om te bepalen
welke figuren in de roman oorlogshelden kunnen worden genoemd.
Een paar feiten die me inspireerden tot het schrijven van deze roman:
1. De jongeman die later mijn vader werd zat drie jaar en vier maanden in concentratiekampen,
waaronder Sachsenhausen en het landgoed van Heydrich in de omgeving van Praag.
2. Ik bezocht een expositie over de rol van religie in de Tweede Wereldoorlog.
3. Ik ben van 1948 en opgevoed in een christelijk
gezin in een door en door katholiek dorp.
De roman gaat niet over de oorlog zelf. Het gaat over wat een oorlog doet met gewone mensen. Over dilemma's.
In de recensie van De Nederlandse Bibliotheek werd dat, vind ik, goed omschreven:
Peter komt uit een gezin met een strenggelovige vader. Ze zijn een protestants gezin in een katholiek dorp. Nel, het buurmeisje van Peter, blijkt eigenlijk zijn halfzus te zijn. Samen gaan ze naar Tsjechië om meer te ontdekken over de jeugd van
Nel: zij zat aan het eind van de Tweede Wereldoorlog een tijdje in een speciaal aansterkhuis van NSB-kinderen.
Ze ontmoeten daar David, die banden met Nel en de vader van Peter blijkt te hebben.
Ben Bouter (1948) baseerde een
groot deel van dit boek op ware gebeurtenissen en personen ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. De grote drama's uit die tijd kleuren het boek, maar centraal staan de kleinere drama's die binnen het gezin van Peter en Nel plaatsvinden. Bedrog, overdreven
vroomheid, angst.
Bouter weet het in zijn tweede roman mooi en pijnlijk eerlijk te verwoorden. Marieke van Middelkoop.
Door mijn onderzoek naar grote en kleine verhalen uit die tijd viel mij op dat er weinig gedocumenteerd
materiaal was over bijzondere groeperingen: zigeuners, homoseksuelen, communisten en Jehovah's Getuigen bijvoorbeeld.
Over die laatste groep kocht ik het boek `Getrouw aan hun geloof`, uitgegeven door de Stichting 1940-1945 en geschreven door
historica Tineke Piersma, dat mij raakte. Zij maakte in opdracht van deze Stichting een studie van deze religieuze groepering of, beter gezegd, van de vervolging van de Getuigen in Nederland gedurende de oorlog. Zij beschrijft hun opmerkelijke gedrag in o.a.
Sachsenhausen, het kamp waar ook mijn vader zat. Het is raar, maar wij hadden het thuis zelden over de oorlog en het kamp. Ik had mijn vader nauwelijks iets gevraagd en als hij er iets over vertelde waren dat leuke, smeuiige verhalen. Hij had in concentratiekampen
gezeten, nou en? Voor ons als kinderen was dat een notitie in de marge. Hij was ook in niets een geslagen man, eerder een ras optimist.
Piersma schrijft dat vrouwelijke Jehovah´s Getuigen door Himmler verplicht werden in de landbouw of huishouding
van hoge SS-ers te werken, ook in Himmlers huishouding, omdat ze niets wilden doen dat met de oorlog te maken had, al schoot je ze dood.
Nadat de bedenker van de gaskamers, de rechterhand van Himmler, Reinhard Heydrich, in de buurt van Praag was vermoord,
stuurde Himmler een aantal Getuigen van Sachsenhausen naar het landgoed van Heydrich om voor Heydrichs vrouw Lina te werken. Zij was bang het volgende slachtoffer te zijn, maar Himmler schreef haar dat de Getuigen nog geen vlieg kwaad deden.
Die duik
in de geschiedenis bracht mij tot een roman waarin het niet zo zeer over de oorlog zelf gaat, ik schreef het al, maar over wat de oorlog met mensen doet.
In de recensie van Leestafel (60.000 bezoekers) werd dat goed verwoord:
`Ik houd niet van gestolde waarheden, verpakt in dogma´s met een heilig zegel erop. Waarheden zijn me iets te vaak herzien. Of eigenlijk, iets te weinig. Waarheden zijn onhoudbare kletskoek, ik heb het te vaak gezien. Uitroeptekens worden zelden vraagtekens.
Waarom hebben we de moed niet om te zeggen dat we het gewoon niet weten? Is dat niet de enige waarheid?`
De jaren zestig. De oorlog suddert nog wat na, een nieuwe tijd breekt aan.
Een andere vrijheid ontstaat, oude normen en waarden worden losgelaten, oude zekerheden dreigen te verdwijnen. Ook voor Peter, een intelligente jongen met een streng protestantse vader. Mede omdat ze in een katholiek dorp wonen, ziet hij hoe andere mensen
denken en leven en dat roept de nodige vragen op. Aanvankelijk stelt hij die alleen om te begrijpen. Naarmate hij minder antwoorden krijgt...begint hij ervan overtuigd te raken
dat begrijpen niet kan.
Er worden heel wat thema's bij de kraag gevat, waarvan geloof de belangrijkste is. Ook is er de smeulende seksualiteit van een nieuwsgierige jongeman, als in een wordingsroman. Samengevat: dit boek gaat over Leven, met
alles wat daar bij hoort.
Bouter weet deze filosofische vragen goed te mixen met een soort plot op de achtergrond, zodat het nooit saai wordt. De naadloze overgang tussen verschillende personages als vertelperspectief helpt de lezer de aangehaalde
kwesties van meerdere kanten te bekijken.
Hij haalt er vele beroemde voorgangers bij zoals Spinoza, Thomas van Aquino, maar ook Shakespeare en Marnix Gijsen. Wie geïnteresseerd raakt in de thematiek van dit boek wil ongetwijfeld
ook meer van de aangehaalde schrijvers en denkers weten. En dan blijkt uit het naschrift dat een groot deel van het verhaal op waarheid berust. Dat geeft iets extra's mee aan een toch al boeiend boek.
Ik ben naar het voormalige kasteel
van Heydrich gegaan, samen met een van de ex-gevangenen, om de sfeer te proeven en ik bezocht restanten van de boerderij waar gevangenen moesten werken. Een indrukwekkende ervaring over een zelden verteld verhaal. Wie was mevrouw Heydrich? Waarom
werden zovelen in Lidice vermoord als vergelding voor de moord op Heydrich? Waarom zaten Duitse, Nederlandse, Poolse en Tsjechische Jehovah´s Getuigen in de concentratiekampen? Ik heb geprobeerd antwoorden op die vragen te zoeken in interviews en het
doorspitten van archiefmateriaal.
Natuurlijk heb ik (later) ook veel met mijn vader gesproken over zijn arrestatie, de verhoren, zijn periode in de gevangenis in Scheveningen, Amersfoort en Sachsenhausen.
Het boek gaat over de ´kleine
luiden´ gedurende en na de oorlog. Over verschillende perspectieven en motieven, ook die waarmee we ons eigen gedrag motiveren en beoordelen. Wat zou ik in die omstandigheden hebben gedaan? is een nauwelijks te beantwoorden vraag.
En het verhaal
gaat over Peter die, op zoek naar waarheid, meer vragen overhoudt dan antwoorden.
Leestafel: Was hij moslim geweest als hij in Egypte was geboren? Kan een mens weten wat de waarheid is? Waarom laat God de mensen aan zijn lot over?
Wat is dat eigenlijk, het Lot, enz. enz. Zijn vader zegt dat hij moet aanvaarden: `geloven heeft niets met weten en vragen te maken`. Maar juist dàt wil Peter niet aanvaarden. Bovendien ontdekt hij bij toeval dat diezelfde vader, die zijn mond zo vol
heeft van dienen en geloven, wèl de vader is van zijn - katholieke!- buurmeisje. Er gaan geruchten dat hij in de oorlog mensen verraden heeft.
Mijn vader en moeder (ze waren net drie maanden getrouwd toen mijn vader werd gearresteerd) hebben
het boek jammergenoeg niet meer kunnen lezen.
Soester Courant
Oud-Soester komt met tweede roman
Ben Bouter heeft met ´Oorlogshelden´ opnieuw een roman geschreven. Ben
Bouter woonde meer dan twintig jaar in Soest. Onder andere aan de Kerkweg en de Den Blieklaan. Tegenwoordig woont hij met zijn vrouw in Spanje.
Hij schreef eerder ´Fluitend door het leven` waarvan meer dan veertigduizend exemplaren werden
verkocht. Na zijn debuutroman ´Pianist zonder brein´ dat lovende recensies kreeg in Trouw, De Week, Leestafel en Biblion (de Nederlandse Bibliotheek) schreef Bouter met ´Oorlogshelden` zijn tweede roman. Het boek is meteen door vrijwel alle
bibliotheken aangekocht en lijkt nu al een groot succes.
´Oorlogshelden` speelt zich af in Delft en Nootdorp en is voor een groot deel op feiten gebaseerd. De Soester baseerde een groot deel van dit boek op ware gebeurtenissen en personen
ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
De Week
Peter groeit op in een streng protestants gezin in een katholiek dorp. Allengs ontdekt hij dat zijn vader tijdens de oorlog een dubieuze rol speelde. Waarom stuurde
hij Nel, zijn buurmeisje, naar een NSB-kolonie in Tsjecho-Slowakije?
Als cadeau voor zijn eindexamen mag Peter met Nel mee naar Tsjechië. Daar ontmoeten ze David, die concentratiekampen overleefde en aan het eind van de oorlog op
het landgoed van SS-er Heydrich moest werken. David blijkt een oude bekende van Nel en vader te zijn. Als Peter weer thuiskomt, leest hij een brief van vader, met dramatische gevolgen.
Een prachtige op historische feiten gebaseerde roman
over een jongen die worstelt met zijn afkomst. Ontroerend, meeslepend en zo herkenbaar. Het boek is een ´must´ voor iedereen die HhhH van Laurent Binet heeft gelezen.
Dagblad Trouw
Kijk op de openingspagina van
www.trouw.nl en klik op ´Schrijf´. Als je naar beneden scrolt kom je een aantal recensies over ´Oorlogshelden´ tegen.
Delft op zondag
Ben Bouter schrijft historische roman over oorlogsjaren in Nootdorp
en Delft
Ben Bouter heeft zijn historische roman Oorlogshelden geschreven met zijn geboortedorp Nootdorp als decor. Het verhaal is gebaseerd op even zoveel waargebeurde feiten als fictie.
Oorlogshelden is de tweede roman van Ben
Bouter. Dit keer is het een historische roman. Het verhaal speelt zich af in het verstikkende protestanse milieu in de jaren ´50 en gaat onder andere over de rol van de Nootdorpers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoofdpersoon Peter worstelt met de vraag
of God bestaat en hij gaat op zoektocht naar waarheid over de rol van zijn ouders in de oorlog. Wat fictie is en wat echt gebeurd is, blijft in het midden, maar Bouter is ervan overtuigd dat er in Nootdorp wel een aantal mensen is die zich aangesproken voelen
door het verhaal.
We ontmoeten Ben Bouter (1948) op een terras op de Markt. Het is nog vroeg en hij zoekt een plekje in de vroege voorjaarszon. Hij is die nacht net overgevlogen uit Spanje, waar hij sinds zes jaar met zijn vrouw Marise woont.
Sinds hij in Spanje woont heeft Bouter veel tijd om te schrijven. En daar maakt hij gretig gebruik van. Zijn eerste roman, Pianist zonder brein, schreef hij in 2010. Zijn roman Oorlogshelden is doorspect met historische feiten en met interessante verhalen
uit zijn eigen familie-geschiedenis. Tel daarbij op alle herinneringen die Bouter uit zijn jeugd heeft opgeslagen als een spons en een boeiende roman is geboren.
De roman gaat over Peter, die in het enige protestantse gezin in het katholieke
Nootdorp opgroeit. In de tijd waarin het verhaal zich afspeelt brokkelt de verzuiling langzamerhand af, maar de grondvesten zijn nog steeds duidelijk zicht- en voelbaar. Het protestantse gezin mag geen contact hebben met katholieken. De kinderen gaan naar
Christelijke scholen in Delft en het gezin gaat op zondag twee keer naar de kerk in Delft. Peter maakt zich langzaamaan los van het geloof, dit tot verdriet van zijn vader. Hij worstelt met het diepe geloof en stelt vragen. Dit wordt hem niet in dank afgenomen.
Doordat hij naar het gymnasium in Delft gaat, ontmoet hij lieden die minder streng in de leer zijn en komt hij in aanraking met kunst. Dit opent nieuwe werelden.
Peter kan het goed vinden met de buurkinderen en al gauw blijkt dat de twee gezinnen
meer met elkaar gemeen hebben dan gedacht. De vader van Peter heeft zo zijn geheimen. Peter gaat als jongvolwassene opzoek naar zijn geloof en naar het vermeende verraad van zijn vader van joden in de oorlog. Het verhaal neemt een geheel andere wending als
Peter met zijn buurmeisje Nel naar Tsjechië afreist om de plek te bezoeken waar zij na de oorlog aansterkte in een herstellingsoord voor NSB-kinderen.
`De hoofdpersoon Peter lijkt veel op mij. Ook ik ben opgegroeid in het enige
prostetantse gezin in het katholieke Nootdorp. Ook ik stelde veel vragen bij het geloof. In die tijd stond alles vast. Een protestant twijfelde niet aan het geloof, dat was een zonde. Terwijl mijn katholieke buren het geloof allemaal een stuk luchtiger beleefden.
Voor een protestant was het stellen van vragen over het geloof, vragen om moeilijkheden.`
Bouter geniet van een slok koffie en van de historische sfeer in Delft. `Ik heb een karakterschets van mezelf gemaakt. Ik heb het verhaal in de tijd en
de context geplaatst waarin alles serieus werd genomen. De vuile was werd niet buitengehangen. Je hield je geheimen binnenshuis. Dat betekent natuurlijk niet dat er geen geheimen waren.`
Door dit boek te schrijven wil Bouter best een klein
bommetje in Nootdorp gooien.`Het zou fantastisch zijn als Nootdorpers het boek lezen en zichzelf herkennen in het verhaal. En dat ze zich gaan afvragen hoe de verhoudingen in de oorlog lagen ten aanzien van het verraden van joden en Jehovagetuigen en het helpen
met onderduiken van deze mensen. Wie had welke rol?`
Hoe ontstaat zo´n boek?
`Ik word ontzettend verrast door mijn eigen boek. Ik begin met een heel dun verhaallijntje en al schrijvende verandert het verhaal behoorlijk.
Daar laat ik ook genoeg ruimte voor. Zo´n roman ontstaat.`
Elke ochtend neemt Bouter rond half negen plaats achter zijn computer in zijn werkkamer. Hij heeft dan al een fikse wandeling achter de rug met zijn hond langs de gigantische
wijngaard die rond zijn huis ligt.
`Ik schrijf ongeveer drie uur achter elkaar. Mijn vrouw brengt koffie, maar stoort me niet. Later op de dag schrijf ik ook. Niet krampachtig, ik laat het gewoon vloeien. Van een schrijversblok heb ik geen
last gehad tijdens het schrijven van deze roman. Ik heb een zolder vol herinneringen waar ik uit kan putten.´
Mariska van Vondelen